साउदी अरेबियाको विवादास्पद हास्य महोत्सवमा के भयो ?
काठमाडाैं । साउदी अरेबियामा बस्ने एक महिलाले रियाद कमेडी फेस्टिभलमा भाग लिएकाे बताउँदै, यस्तो वातावरण पहिले कहिल्यै नदेखेकोकाे बताएकी छन् । जहाँ “सेक्स र श्रीमतीहरूको बारेमा चुट्किलाहरू थिए । साउदी अरेबिया जस्तो देशमा यस प्रकारको कमेडी हेर्नु धेरै असामान्य छ ।”
सारा (नाम परिवर्तन)ले अमेरिकी कमेडी स्टार डेभ स्किपर र बिल बर्रको प्रस्तुति हेरिन् । उनले भनिन् कि हास्य कलाकारहरूले साउदी अरेबियाको मानव अधिकारको अवस्थाको बारेमा कुरा गरेनन् ।
उनी भन्छिन् कि यहाँका मानिसहरूले यी विषयहरूमा ध्यान दिँदैनन् किनभने यदि तिनीहरूले त्यसो गरे भने, तिनीहरू यहाँ बस्न सक्ने थिएनन् ।
संलग्न हास्य कलाकारहरूले पनि आलोचनाको सामना गरिरहेका छन् । जिमी कार, ज्याक ह्वाइटहल, केभिन हार्ट, रसेल पिटर्स र ओमिद जालिली जस्ता प्रसिद्ध हास्य कलाकारहरूले महोत्सवमा प्रदर्शन गरेकोमा साथी कलाकारहरूबाट तीव्र आलोचना सामना गरेका छन् ।
शुक्रबार, हास्य कलाकार जेसिका केर्सनले महोत्सवमा भाग लिएकोमा माफी मागिन् र आफ्नो शुल्क मानव अधिकार संस्थालाई दान गर्ने घोषणा गरिन् ।
धेरै अन्तर्राष्ट्रिय मानव अधिकार संस्थाहरूले साउदी अरेबियामा मानव अधिकारको अवस्थाको बारेमा चिन्ता व्यक्त गरेका छन्, तर साउदी अरेबियाले हालैका वर्षहरूमा यो धारणा परिवर्तन गर्न प्रयास गरेको छ ।
महोत्सवपूर्ण रूपमा चलिरहेको छ । हामीले सहभागीहरू र हास्य कलाकारहरूबाट यसबारे थप जान्न खोज्यौं ।
रियाद कमेडी महोत्सव गत हप्ता मुख्यतया पुरुष कलाकारहरूको प्रस्तुतिबाट सुरु भयो ।
महोत्सवमा सहभागीहरूमध्ये जैन (उनको वास्तविक नाम होइन) पनि एक हुन् ।
जैन भन्छन् कि हास्य कलाकारहरूको प्रस्तुतिको क्रममा समलिङ्गी र ट्रान्सजेन्डर व्यक्तिहरूको बारेमा मजाक बनाइएको थियो, जसमा धेरै “अश्लील सामग्री” पनि समावेश थियो ।
उनका अनुसार, उद्घाटन सत्रमा दश मिनेटको कार्यक्रम पूर्णतया यौनको बारेमा थियो । रियादमा बस्ने जैनले भने कि उनी यस्ता मजाकहरू सुनेर छक्क परे। उनले भनिन् कि समाज रूढिवादी र समलैंगिकता गैरकानूनी भएको देशमा यो देख्नु धेरै अनौठो थियो ।
साउदी कानूनले समलैंगिकताको लागि मृत्युदण्डको व्यवस्था गर्दछ । जैनले भने, “मलाई विश्वास लाग्दैन कि साउदी अरेबियाका मानिसहरूले यस्ता कुराहरू भनिरहेका छन्। यहाँ धेरै मानिसहरूले कहिल्यै स्ट्यान्ड-अप कमेडी देखेका छैनन्, त्यसैले यस प्रकारको सामग्री प्रश्नै बाहिर छ।”
जैनले भने, “यी चुट्किलाहरू पनि राम्ररी मन पराइए। मेरो अगाडि स्थानीय साउदी महिलाहरूको एउटा समूह थियो जो तिनीहरूलाई हेरेर हाँसिरहेका थिए।”
सारा भन्छिन् कि डेभ च्यापेलको कार्यक्रम पनि विवादास्पद थियो, र उनले ट्रान्सजेन्डर मानिसहरूको बारेमा चुट्किलाहरू सुनाए ।
उनको अनुसार, “साउदी अरबमा यस्ता चुट्किलाहरू सुन्नु साँच्चै असामान्य छ, र अरबीमा यसको लागि प्रयोग गरिएको शब्द ‘हराम’ हो ।”
जैन भन्छिन् कि जलिलीले साउदी संस्कृतिको मजाक उडाएको र हिजाब र महिलाहरूले गाडी चलाउने बारेमा पनि टिप्पणी गरेको बताए ।
उनको अनुसार, “जलीलीले एउटा स्केच पनि प्रस्तुत गरे जसले रियादका मानिसहरूले आफूलाई पृथ्वीमा भगवानको उपहार हो भनेर कसरी विश्वास गर्छन् भनेर खिल्ली उडाएको थियो।”
जैन भन्छन् कि बार धेरै नर्भस देखिन्थे, तर उनले हास्यलाई आफ्नी श्रीमती र बच्चाहरूमा सीमित राखे । महोत्सवमा ठूलो संख्यामा स्थानीय साउदी नागरिकहरू साथै काम र पर्यटनको लागि आएका अन्य देशका नागरिकहरू उपस्थित थिए।
हास्य कलाकारहरू आलोचनाबाट बच्न खोज्छन्
महोत्सवले धेरै कुराहरू पनि बेवास्ता गर्यो। धेरै सहभागीहरूले कार्यक्रमको क्रममा साउदी सरकारको नीतिहरूको कुनै उल्लेख नगरिएको बताए । महोत्सव अघि, मानव अधिकार वाचले यो महोत्सव साउदी सरकारको प्रतिष्ठा सुधार गर्ने प्रयास भएको बताएको थियो ।
समूहले साउदी अरबमा आलोचक, पत्रकार र मानव अधिकारकर्मीहरूलाई अन्यायपूर्ण रूपमा हिरासतमा राखिएको बताएको थियो। यसले रियादमा प्रदर्शन गर्ने सबैलाई मानव अधिकार र अभिव्यक्ति स्वतन्त्रता जस्ता मुद्दाहरूमा आवाज उठाउने अवसरको प्रयोग गर्न आग्रह गरेको थियो।
मानव अधिकार वाचकी साउदी अरबकी अनुसन्धानकर्ता जोय शियाले बीबीसी न्यूजलाई भनिन्, “अहिलेसम्म, मैले कुनै पनि हास्य कलाकारले यी मुद्दाहरू मञ्चमा मात्र नभई सामाजिक सञ्जाल वा अन्य कुनै ठाउँमा उठाएको देखेको छैन। यो धेरै निराशाजनक छ।”
हास्य कलाकार अत्सुको ओकात्सुकाले आफ्नो “X” पोस्टमा भनिन् कि उनले त्यहाँ प्रस्तुति दिने प्रस्ताव अस्वीकार गरेकी थिइन्।
उनले प्रदर्शन अघि कलाकारहरूलाई दिइएको सम्झौता पनि साझा गरिन्, जसमा महोत्सवको समयमा साउदी शाही परिवार वा धर्मको बारेमा कुनै पनि अनुपयुक्त छलफल कडाइका साथ निषेधित हुनेछ भनिएको थियो।
बीबीसी न्यूजले स्वतन्त्र रूपमा यस्तो सम्झौता पुष्टि गर्न सकेन । तर बेलायती हास्य कलाकार रोजी होल्ट भन्छिन् कि हास्य कलाकारहरूले यस्तो निर्देशन पाउनु दुर्लभ छ।
उनले भनिन्, “मैले केवल सुनेको छु कि कहिलेकाहीं विश्वविद्यालयका कार्यक्रमहरूमा यस्तो हुन्छ, जस्तै समलिङ्गी वा जातिवादी टिप्पणीहरूबाट बच्न निर्देशनहरू, तर यस प्रकारका प्रतिबन्धहरू असामान्य छन्।”
आलोचकहरूले पनि महोत्सवको समयको बारेमा आपत्ति जनाइरहेका छन्। कार्यक्रम सेप्टेम्बर २६ मा सुरु भएको थियो र अक्टोबर ९ सम्म जारी रहनेछ । अक्टोबर २ मा साउदी पत्रकार जमाल खशोग्गीको हत्याको वार्षिकोत्सव पनि मनाइएको थियो।
साउदी शाही परिवारका आलोचक जमाल खशोग्गी अक्टोबर २, २०१८ मा इस्तानबुलस्थित साउदी वाणिज्य दूतावास गएका थिए, जहाँ उनको हत्या गरिएको थियो। उनी केही व्यक्तिगत कागजातहरू प्राप्त गर्न वाणिज्य दूतावासमा प्रवेश गरेका थिए।
